Teresa Grodzińska

Życiorys

Pochodziła ze szlacheckiej rodziny ziemiańskiej Grodzińskich, herbu Kuszaba (Paprzyca). Była wnuczką Władysława Rudolfa Grodzińskiego, prezesa dyrekcji szczegółowej Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (ur. 15 kwietnia 1823 w Muchnicach, zm. 28 marca 1908), a córką znanej radomskiej osobistości Bronisławy Arkuszewskiej h. Jastrzębiec (ur. 18 sierpnia 1868, zm. 8 sierpnia 1932).

Jako uczennica Gimnazjum im. Marii Gajl w Radomiu działała aktywnie w harcerstwie, a w 1915 wstąpiła do tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej. Po ukończeniu gimnazjum w 1918 rozpoczęła naukę w szkole ogrodniczej w Warszawie. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w czerwcu 1920 rozpoczęła praktykę w stołecznym Szpitalu Ujazdowskim mając na celu służbę na froncie jako ochotniczka. 21 lipca 1920 została wysłana jako pielęgniarka z kompanią sanitarną Brygady Jazdy Ochotniczej nr 1 w okolice Hrubieszowa. Następnie została przydzielona do 5. kompanii II batalionu 4 pułku piechoty Legionów. Od 19 sierpnia 1920 uczestniczyła w działaniach wojennych w rejonie Hrubieszowa. Podczas odwrotu II batalionu ze wsi Gródek na wschód od Hrubieszowa, pozostała z ciężko rannymi żołnierzami, ''szła między ostatnimi z wycofujących się żołnierzy'', m.in. przeprowadziła wielu z nich przez płonący most na rzece Huczwie mimo jego ostrzału przez 3 nieprzyjacielskie karabiny maszynowe. 1 września 1920 4 pp Leg. został otoczony przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego. Teresa Grodzińska nie wycofała się chcąc kontynuować opiekę nad rannymi żołnierzami i we wsi Stepankowice podczas ich opatrywania została wzięta do niewoli. Została uprowadzona do wsi Czortowice i była przetrzymywana w stodole gdzie broniła się przed bolszewikami przez kilka godzin siekierą. Jak informuje raport z 11 września 1920 została ''zamordowana w okrutny sposób''. Wkrótce, po późniejszym zajęciu Hrubieszowa i okolic przez wojska polskie i wskazaniu jej pochówku przez lokalną ludność, z rozkazu dowódcy 35 pułku piechoty zwłoki zostały ekshumowane i sporządzono dokumentację. Oględziny wykazały mocne okaleczenie ciała.

Następnie Teresa Grodzińska została pochowana w Chełmie, a następnie odbył się jej oficjalny pogrzeb, zorganizowany z honorami wojskowymi, 18 września 1920 w Radomiu, który był wielką manifestacją patriotyczną i wzięła w nim udział niemal cała ludność miasta. Spoczywa na Cmentarzu Rzymskokatolickim w Radomiu przy ulicy Bolesława Limanowskiego. [źródło: Wikipedia, Teresa_Grodzińska]

Upamiętnienie

Jej krótkie życie i bohaterską śmierć opisywali m.in. Maria Zaleska w książce ''W okopach. Pamiętnik kobiety-lekarza batalionu'' (1934) i Melchior Wańkowicz. Okoliczności jej śmierci zostały przedstawione w filmie fabularnym ''Wrota Europy'' (1999), który powstały na motywach reportażu Melchiora Wańkowicza pt. ''Szpital w Cichniczach''.

W 1926 na jej cześć w Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie umieszczono tablicę pamiątkową i nazwano jej imieniem jedną z sal szpitala.

20 maja 1934 w Zakładach Naukowych Żeńskich Marii Gajl w Radomiu (obecne III Liceum Ogólnokształcące im. płk Dionizego Czachowskiego) odsłonięta została tablica pamiątkowa poświęcona jej i trzem innym absolwentkom szkoły, które w latach 1916-1920 straciły życie, pracując jako sanitariuszki. Tablica ta prawdopodobnie zaginęła w czasie okupacji niemieckiej. W związku z obchodami jubileuszu 100-lecia szkoły tablica ta została odtworzona i w asyście wojskowej uroczyście odsłonięta 17 listopada 2007. Losy Teresy Grodzińskiej przedstawił spektakl historyczno-literacki ''Kamienie mówić będą'' wystawiony tego dnia w Resursie Obywatelskiej w Radomiu z udziałem Adama Ferencego.

Tabliczka poświęcona jej pamięci znajduje się też w murze cegiełkowym na Wawelu. Wykonana w latach 20. XX w., ze względu na treść zniszczona po II wojnie światowej, została przywrócona w czasie renowacji muru w 1997.

7 lipca 2008 jej imieniem nazwano jedną ulic w Radomiu.

W rodzinnych Jaszowicach 13 grudnia 2009 został poświęcony krzyż upamiętniający Teresę Grodzińską, a 4 września 2010 w 90. rocznicę śmierci zorganizowano uroczystości ku jej czci. [źródło: Wikipedia, Teresa_Grodzińska]