Cmentarz Bródnowski, także cmentarz Bródzieński - zabytkowy cmentarz znajdujący się w Warszawie przy ul. św. Wincentego 83.
Nekropolia jest położona między Targówkiem a Nowym Bródnem. Zajmuje powierzchnię ok. 113,3 ha, a obwód murów liczy ok. 5 km. Pod względem liczby pochowanych (ok. 1,2 mln) jest jednym z największych cmentarzy w Europie.
Na terenie cmentarza znajdują się dwa kościoły - kościół św. Wincentego á Paulo (drewniany) oraz kościół Matki Boskiej Częstochowskiej (murowany).
Był czwartym, po cmentarzu Kamionkowskim, cmentarzu żydowskim i cmentarzu cholerycznym, cmentarzem prawobrzeżnej Warszawy. [źródło: Wikipedia, 293653]
| typ cmentarza | wyznaniowy |
| stan cmentarza | czynny |
| [źródło: Wikipedia, 293653] |
Historia
Po wyczerpaniu się terenów grzebalnych na cmentarzu Kamionkowskim w 1883 zakupiono od Szpitala św. Ducha 65 hektarów gruntu na Bródnie
Miejsce poświęcenia nekropolii upamiętniono żeliwnym monumentem z czterometrowym krzyżem z tablicą informującą o przebiegu uroczystości. Po 1918 skorodowany monument został rozebrany, a na powstałym placyku w 1939 pochowano Aleksandra Kakowskiego
Mieszkańcom lewobrzeżnej Warszawy cmentarz udostępniono 13 stycznia 1885. Chowano tam głównie na koszt miasta osoby biedne, zmarłe w warszawskich szpitalach. Całkowite otwarcie cmentarza dla wszystkich nastąpiło 14 czerwca 1887. Opłaty pobierane za pochówek były dość niskie i konkurencyjne z innymi cmentarzami, stąd cmentarz Bródnowski zyskał opinię cmentarza dla ubogich, podczas gdy Stare Powązki były uważane za cmentarz dla osób zamożnych. W 1888 w pobliżu bramy głównej wzniesiono drewniany kościół św. Wincentego á Paulo wykorzystując drewno z rusztowań remontowanej w latach 1885-1887 Kolumny Zygmunta III Wazy.
W 1892 w związku z epidemią cholery wyznaczono specjalną kwaterę dla zmarłych na tę chorobę
Do 1915 zmarłych na cmentarzu Bródnowskim chowano w grobach ziemnych w tzw. linii na 15 lat bez prawa budowy trwałych pomników
W 1916 i 1921 cmentarz został poszerzony, odpowiednio o grunty majątku Bródno należące do Szpitala św. Ducha w rejonie ulic Odrowąża i Rzeszowskiej (30 ha) i tereny dawnej rosyjskiej prochowni przy ul. Rzeszowskiej przekazane przez Wojsko Polskie (16 ha). Powierzchnia cmentarza zwiększyła się w ten sposób do 113,3 ha.
W 1927 zakończono budowę jednolitego ceglanego muru wokół cmentarza o długości 4958 metrów. Jego wysokość, w zależności od poziomu gruntu, wynosi od 3 do 5 metrów, a grubość - 41 cm
W 1925 w Alei Głównej, na wysokości kwatery 25A, ustawiono figurę Matki Bożej (nazywanej ''Matką Boską Bródnowską'', wyrażonej w postaci często stosowanej w kapliczkach stojących na podwórkach warszawskich kamienic (smukła postać w niebiesko-białym płaszczu z rozłożonymi rękami w geście powitania). Trudno ustalić kiedy przyjął się zwyczaj zapalania przed nią zniczy, ale ustny przekaz dawnych mieszkańców mówi, że są to znicze czczące pamięć bliskich, których miejsc pochówku nie ustalono. Zwyczaj ten przybrał na sile po 1945 (prawdopodobnie upamiętniano zaginionych podczas działań wojennych).
W 1932 wydłużono z 15 do 20 lat od dnia pogrzebu okres wykorzystywania placu pod grób dla osób, które nie mogły wykupić go na własność
W 1934, z okazji 50-lecia nekropolii, przy głównej bramie cmentarza wzniesiono murowaną dzwonnicę z pomieszczeniem czasowym na trumny. Na fasadzie umieszczono tablicę pamiątkową
W 1938 zmarł arcybiskup metropolita warszawski Aleksander Kakowski, zgodnie z jego wolą spoczął wśród mieszkańców Warszawy. Mauzoleum wybudowano w miejscu, gdzie od 1889 znajdował się kopiec ziemny z postawionym na wierzchołku krzyżem.
Z biegiem lat status cmentarza ulegał zmianie, chowano tu przedstawicieli różnych grup społecznych, polityków, aktorów, żołnierzy, powstańców oraz zwykłych mieszkańców Warszawy. Coraz częściej zaczęły pojawiać się bogate grobowce oraz sarkofagi.
We wrześniu 1939 i jesienią 1944 teren nekropolii był bombardowany przez Niemców, zniszczeniu uległa centralna część cmentarza. Podczas okupacji rozległy teren cmentarza był wykorzystywany przez polski ruch oporu jako poligon szkoleniowy, a w niektórych grobowcach przechowywano broń i amunicję.
W 1946 w kwaterze 43 urządzono cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej poległych podczas walk o Pragę. Spoczywa tam też bohater Związku Radzieckiego, lotnik Siergiej Iwanowicz Kisielew.
W 1952 dekretem kard. Stefana Wyszyńskiego utworzono nową parafię św. Wincentego a Paulo, 13 października 1957 poświecono fundamenty. Na nich stanął kościół Matki Boskiej Częstochowskiej będący repliką kaplicy - mauzoleum hr. Przeździeckich stojącą od połowy XIX wieku na cmentarzu Świętokrzyskim. Autorem świątyni był Stanisław Marzyński. Patronką konsekrowanego w 1960 kościoła jest Matka Boża Częstochowska.
W 1967 zakończyła działalność restauracja Krańcowa, znajdująca się naprzeciwko głównej bramy nekropolii. Lokal, nazywany zwyczajowo ''Barem pod Trupkiem'', był popularnym miejscem urządzania styp pogrzebowych, tzw. syrków.
Lata powojenne to czas, gdy wiele nagrobków z piaskowca zastępowano powszechnie stosowanym lastriko. W latach 60. XX wieku studnie zastąpiono centralną siecią wodociągową a wiele alej utwardzono. W późniejszych latach w głównych alejach zainstalowano oświetlenie. Podczas likwidacji jednej ze studni i prowizorycznych toalet w kwaterze 45N odkryto zbiorową mogiłę więźniów politycznych straconych w latach 1944-1956 w więzieniu Warszawa III - Praga (tzw. Toledo). Byli to żołnierze Armii Krajowej, WiN i NSZ. W 1997 ustawiono tu pomnik autorstwa Dariusza Kowalskiego.
W 1994 przy kościele św. Wincentego pochowano szczątki 13 biskupów z Faras pochodzące z misji archeologicznej kierowanej przez Kazimierza Michałowskiego w Nubii, przywiezione do Warszawy w celu przeprowadzenia badań antropologicznych.
Cmentarz jest podzielony na 965 kwater
Ekshumacje IPN
W latach 2015-2017 Instytut Pamięci Narodowej, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i Ministerstwo Sprawiedliwości przy współpracy Urzędu m.st. Warszawy realizowały projekt naukowo-badawczy Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego z lat 1944-1956. Ekshumacje prowadzone pod kierunkiem Krzysztofa Szwagrzyka rozpoczęto w lipcu 2015. Znaleziono wtedy szkielety 6 osób. Podczas kolejnych ekshumacji w kwietniu 2017 znaleziono 8 kolejnych szkieletów. Do kwietnia 2017 został zidentyfikowany szkielet porucznika Zygmunta Kęski [źródło: Wikipedia, 293653]
Komitet Opieki nad Cmentarzem Bródnowskim
Działał od 1981. W ciągu 15 lat, dzięki kwestom, które organizował Oddział Bródno Towarzystwa Przyjaciół Warszawy pod przewodnictwem Ryszarda Szołwińskiego, udało się mu zebrać środki na renowację ok. 150 pomników. Komitet przestał istnieć, gdyż większość artystów wolała kwestować na rzecz Cmentarza Powązkowskiego. [źródło: Wikipedia, 293653]
